Poucos son os personaxes que, pola súa traxectoria, traballo ou vida, se recordan na historia. E, por desgraza, as mulleres aínda menos. Nese sentido queda moito por facer. Por iso, hoxe imos seleccionar un grupo de mulleres galegas ilustres que destacaron na historia de Galicia.
Esta selección non pretende ser a máis completa. Non habería espazo suficiente para incluír todas as mulleres que destacaron ou foron relevantes na historia de Galicia. Pretendemos mencionar algunhas que marcaron a cultura, a sociedade ou a política de todos os galegos e galegas. Porque marcaron unha época e a súa pegada perdurou e perdurará moitos anos máis.
María Soliña (1551-principios do século XVII)
Foi unha famosa pescadora e terratenente galega. Os saqueos e estragos provocados polo ataque otomán de 1617 en Cangas do Morrazo, a súa vila natal, deixouna viúva e sen ingresos.
Foi xulgada como meiga en 1621 pola Inquisición española xunto con outras oito mulleres de Cangas. A acusación detallaba como proba que ía soa á praia todas as noites. O que a Inquisición española omitiu foi que naquel areal morreran o seu marido e o seu irmán, asasinados polos turcos, e que Soliña ía rezar para que o mar lle devolvese os cadáveres.
María Pita (1565-1643)
María Pita conseguiu en 1589 levantar os ánimos dos soldados coruñeses para que continuasen loitando contra a frota do corsario Francis Drake.
En 1589 as tropas inglesas asaltaron a cidade e o tenente inglés que a dirixía matou o marido de María Pita. Ela arrebatoulle a lanza e matouno. Era irmán de Sir Francis Drake. Conta a lenda que, co berro "quen teña honra, que me siga", conseguiu desmoralizar as tropas inglesas e darlle a volta a unha batalla que estaba case perdida.
Imaxe: Arquivo Dixital de Galicia.
Isabel Barreto (1567-1612)
A pontevedresa Isabel Barreto está considerada a primeira muller en ocupar o cargo de almirante na navegación española e a primeira muller almirante coñecida no mundo.
Viña dunha familia nobre, polo que estudara e viaxara (e fixo moitas outras cousas que as mulleres non podían naquela época). En 1595 acompañou o seu marido, o almirante Álvaro de Mendaña, nunha expedición con catro barcos. El morreu naquela viaxe, pero antes de falecer nomeou a súa muller gobernadora en terra e o seu cuñado Lourenzo Barreto, almirante. Uns días despois tamén finou Lorenzo e Isabel tomou o mando. Coa súa nova posición, sufocou motíns e disidencias e redirixiu con éxito a expedición a Filipinas.
María Castaña (século XIV)
Desta lucense non se sabe moito, máis aló de que participou coa súa familia nunha revolta popular en 1386 contra o bispo de Lugo, frei Pedro López de Aguiar, que era o seu señor feudal.
O Arquivo Episcopal recolle que o mordomo do bispo faleceu na revolta e que María Castaña e os seus dous fillos foron acusados da súa morte. A súa figura é protagonista de acontecementos importantes da historia de Galicia xa que visibilizou a historia da muller e mesmo a historia social da época.
Imaxe: Wikipedia.
Isabel Zendal (1773-século XIX)
Isabel Zendal é considerada pola OMS como a primeira enfermeira en misión humanitaria da historia. Participou na “Real Expedición Filantrópica da Vacina” que tiña como misión, en 1803, levar a vacina contra a varíola a todo o Imperio español.
Durante os dez anos que durou a expedición coidou dos/as vinte e dous nenos e nenas da Casa de Expósitos da Coruña que viaxaron a América e dos/as vinte e seis que foron a Filipinas.
Zendal foi fundamental durante esa longa viaxe, arriscando a súa propia vida para coidar dos/as máis pequenos/as. Quedou a vivir en México, onde se lle dedica o Premio Nacional de Enfermería dende 1975.
Imaxe: Cultura de Galicia.
Pepa A Loba (século XIX)
Figura mítica de Galicia, Pepa A Loba foi unha bandoleira galega de finais do século XIX que segundo a lenda obtivo a súa fama asaltando camiños e roubando a caciques e a curas.
Conta a lenda que Pepa naceu na Estrada en 1835, no seo dunha familia pobre. O seu nome vén de moi nova, cando coidaba un rabaño de ovellas. Foi atacado por un lobo e a nena defendeuno con todo o que tiña, matando ao feroz animal. Así gañou o alcume de "Pepa a Loba".
Juana de Vega (1805-1872)
Activista e escritora liberal. Casada co guerrilleiro e militar liberal Francisco Espoz y Mina. Tras a súa morte, foi a institutriz e camareira de Isabel II durante a minoría de idade da raíña entre 1841 e 1843.
Ao seu regreso á Coruña amosou un intenso activismo político e social liberal, que compaxinou coa escritura de dúas memorias. Foi promotora de Cruz Vermella na Coruña, defensora do campo galego e amiga de Concepción Arenal.
Imaxe: Wikipedia.
Concepción Arenal (1820-1893)
Concepción Arenal foi unha experta en dereito, xornalista, pensadora, poetisa e autora dramática española enmarcada no realismo literario e pioneira do feminismo español. Ademais, foi considerada a precursora do Traballo Social en España.
Sempre quixo ser avogada e disfrazouse de home para poder asistir á Facultade de Dereito como oínte e participar en tertulias literarias e políticas (naquel momento non estaba permitida a participación da muller nestes actos).
Foi a primeira muller galardoada pola Academia de Ciencias Morais e Políticas (presentouse cun nome de home, xa que as mulleres non tiñan a posibilidade de facelo). Ao longo da súa obra non renunciou a criticar as teorías que defendían que as mulleres son inferiores, e defendeu o seu acceso a todos os niveis educativos.
Imaxe: Wikipedia.
Rosalía de Castro (1837-1885)
Foi unha poetisa e novelista española que escribiu tanto en galego como en castelán. Está considerada unha das grandes poetas da literatura española do século XIX.
Tamén representa, xunto a Eduardo Pondal e Curros Enríquez, unha das figuras emblemáticas do "Rexurdimento galego". A súa obra Cantares gallegos é tomada como a primeira grande obra da literatura galega contemporánea. Ademais, está considerada, xunto con Gustavo Adolfo Bécquer, a precursora da poesía española moderna.
Imaxe: Wikipedia.
Emilia Pardo Bazán (1851-1921)
A condesa de Pardo Bazán foi unha novelista, xornalista, ensaísta, dramaturga, tradutora, crítica literaria, poetisa, editora, profesora e conferenciante española que introduciu o naturalismo en España.
Pioneira das ideas sobre os dereitos das mulleres e o feminismo, reivindicou a educación da muller como algo fundamental e dedicoulle unha parte importante da súa actuación pública a defendela. Foi tamén a primeira muller integrante do Ateneo de Madrid, onde a admitiron o 9 de febreiro de 1905.
Entre a súa obra literaria, unha das máis coñecidas é a novela Los pazos de Ulloa (18869.
Imaxe: Wikipedia.
Sofía Casanova (1862-1958)
Sofía Casanova foi poetisa dende pequena, ata o punto de que o rei Afonso XII era un admirador das súas capacidades poéticas e pagou a publicación do seu primeiro libro.
Ela converteuse na primeira muller correspondente de guerra, cubrindo as dúas guerras mundiais, a persecución nazi dos xudeus, a loita polo sufraxio no Reino Unido e a formación do Partido Bolxevique na Rusia tsarista.
Escribiu diversos artigos en xornais nacionais (ABC, El Liberal) e internacionais (New York Times, Gazeta Polska) nos que narraba o sufrimento da poboación civil nos conflitos que ela mesma presenciaba.
Imaxe: Wikipedia.
María Luz Morales (1889-1980)
Comunicadora pioneira do xornalismo cultural e escritora española do século XX. Foi a primeira muller en España directora dun xornal nacional, La Vanguardia, que dirixiu entre 1936 e 1937.
Antes de ocupar ese posto, e co seudónimo de Felipe Centeno, redactou información cinematográfica cando case ninguén escribía sobre cinema, traballo que lle abriu as portas para ser consultora literaria da Paramount Pictures.
Despois da guerra foi inhabilitada profesionalmente polo franquismo. Co retorno da democracia, continuou a súa actividade, colaborando co Diario de Barcelona ata a súa morte. Considérase un referente para a incorporación da muller á actividade xornalística e literaria na España do século XX.
Imaxe: Wikipedia.
Maruja Mallo (1902-1995)
Pintora surrealista española da "Xeración do 27", enmarcada dentro da denominada vangarda interior española. Estudou na "Academia de Belas Artes de San Fernando" de Madrid. A súa vida estivo chea de actividades pouco comúns entre as mulleres da época: andaba en bicicleta, practicaba deportes, asistía a eventos literarios e cafés...
A súa obra está recoñecida internacionalmente e entre os seus amigos e admiradores figuraban Lorca e Alberti, pero tamén Magritte, Neruda, Picasso ou Miró.
Imaxe: Wikipedia.
María Casares (1922-1996)
Actriz galega de teatro e de cinema que triunfou en Francia, onde residiu dende 1936 tras o exilio do seu pai, o político Santiago Casares Quiroga, que fora ministro e xefe de goberno da II República Española.
Nacionalizada francesa en 1975, xunto con Edwige Feuillère e Madeleine Renaud formou parte do grupo de tráxicas galas máis notable da súa xeración. Foi unha das intérpretes máis excepcionais que tivo o teatro francés na segunda metade do século XX.
Imaxe: Wikipedia.
Seguro que botas de menos algunha figura relevante. Ou seguramente algunha área da sociedade teña como referencia unha muller que non está nesta lista. Sabémolo. Pero non pasa nada, seguiremos engadindo máis figuras co paso do tempo. O importante é saber que en Galicia tivemos grandes mulleres como referentes na nosa historia.