A emigración foi unha constante na historia de Galicia. Dependendo da época varían moito os destinos elixidos para emigrar. Pero o que nunca cambiou é a influencia dos emigrados nas súas vilas natais. E na localidade lucense de Ribadeo a relación coa emigración é tal que cada ano conmemoran esa influencia na súa vida local. É o coñecido Festival Indiano de Ribadeo.
A segunda fin de semana de xullo, dende o 2014, Ribadeo énchese de actividades que a fan viaxar ao pasado. Aproveitando o marco arquitectónico da vila, e coa intención de lembrar o peso da emigración a América no seu pasado, Ribadeo recrea unha sociedade claramente influenciada polas tradicións e polas modas traídas polos indianos.
O Festival Indiano de Ribadeo supón remontarse aos séculos XIX e XX, unha época na que o municipio medrou grazas ás doazóns dos emigrantes que marcharon para "facer as Américas". Porque, para quen non coñeza o termo, “indiano” é o nome coloquial que se popularizou para o emigrante español en América que regresaba enriquecido.
En que consiste o Festival Indiano de Ribadeo?
A veciñanza de Ribadeo e os seus comerciantes implícanse cada ano con ilusión para gozar dunha festa que honra e lembra a moitas familias galegas retornadas de América desde o rigor da historia.
Exposicións, actuacións dramatizadas, actuacións musicais, xornadas de cinema, coches clásicos e unha decoración do casco histórico adornada con flores exóticas, mobles antigos e, por suposto, con milleiros de persoas vestidas para a ocasión. Así é o Festival Indiano de Ribadeo.
A influencia dos indianos en Ribadeo e en Galicia
A influencia dos indianos na localidade lucense está en todos os recunchos da pequena vila costeira. Faina diferente e non podes ocultalo. Cando os primeiros emigrantes procedentes de América comezaron a regresar a Ribadeo, comezaron a construír casas dun estilo moi distinto ao dos que os rodeaban, un estilo inconfundible.
Os indianos trouxeron unha arquitectura urbana que se inseriu de xeito rechamante entre as casas tradicionais galegas. Foi o primeiro rastro visible, unhas casas que simbolizaban o éxito dos retornados no estranxeiro. Unha mostra de opulencia, sen dúbida.
As vivendas indianas
Aquelas casas chamaban a atención, e aínda hoxe chaman, xa que se diferencian moito do que é a casa tradicional galega. Son vivendas amplas, abertas ao exterior, con novas formas e materiais que, no fondo, transmiten riqueza, sofisticación e vida cosmopolita.
Esta arquitectura trouxo tamén elegantes decoracións nas fachadas, xardíns exuberantes de aires tropicais, onde non faltan palmeiras, magnolias, camelias e valados de ferro forxado que substitúen os antigos muros de pedra de Galicia.
Ribadeo é o municipio galego con maior concentración de casas indianas, unhas 27 en todo o concello, que se inspiran nos barrios contemporáneos de Bos Aires ou da Habana e presentan todo un abano de estilos: modernista, historicista ou tradicional.
Os indianos e a moda
Os indianos non só deixaron a súa pegada na vila coas súas casas. Foron os encargados de introducir criterios e modas propias de América en Ribadeo e Galicia, deixando constancia da súa innovación na súa forma de vestir. Para comezar cos teus tecidos. Foron os introdutores do uso do liño, do algodón e da seda natural.
Estes tecidos tamén se introduciron cunha forma diferenciada de vestir. Os homes indianos caracterizábanse por levar prendas non usadas en Galicia nos séculos XIX e XX. Guayaberas, pantalóns brancos ou beige e traxes de liño. Como xa fixeran en América, moitos cubríanse con sombreiros panameños de pano ou de palla, que en xeral eran brancos.
As mulleres, pola súa banda, tamén se diferenciaban claramente das mulleres locais da época. Vestían a roupa típica das clases medias e altas da Habana ou de Bos Aires. Traxes e vestidos frouxos e de cores claras, case sempre brancos ou beige, e con algunha cor máis brillante no baixo, na cintura ou nas mangas.
Os cartos retornados dos indianos
Os indianos e as indianas identificáronse cun xeito de vestir e cunha decoración nas súas casas que mostraba o seu pasado de migrantes, pero tamén demostraron xenerosidade coa súa xente. Financiaron escolas, traídas da auga, electrificacións, cemiterios, estradas, alumeado público..., unha longa lista de melloras que facilitaron a vida aos habitantes da vila.
Por todo iso, e para non perder de vista o pasado, Ribadeo e a súa veciñanza lembran de xeito festivo toda esa cultura e todas esas melloras no Festival Indiano de Ribadeo.
Programación do Festival Indiano de Ribadeo 2023
A influencia indiana en Ribadeo é recoñecible durante todo o ano, pero a segunda fin de semana de xullo volve ao seu máximo esplendor e con toda a vila dedicada a ela. O programa do festival cambia cada ano e para algunhas actividades é necesario inscribirse, polo que o mellor é tomar boa nota para non perderse nada.
Venres, 7 de xullo
11:00 Campo de San Francisco. Torneo de petanca “El Viejo Pancho”.
19:00 Teatro. Presentación da VIII Edición do Ribadeo Indiano.
19.45 Teatro. Amenizada actuación musical con Los Jimaguas.
20.00 Baixada ao peirao de Porcillán na compaña do alegre Cuarteto Tradicional Illa Pancha.
20.15 Peirao de Porcillán. Benvida aos nosos queridos Indianos a cargo do reputado Grupo de Teatro de Ribadeo.
20.30 Peirao de Porcillán. Actuación musical do internacional grupo Son Bolero.
21.30 Animadas actuacións musicais: en Escaleiras de Martínez: Coro Crecente, de Conxo; en Patín: La Malquerida; en Fonte dos Catro Canos: Escolma de Meus, de Viveiro.
23.30 No Campo de San Francisco, festiva actuación musical con Los Jimaguas.
00.30 No Campo de San Francisco, actuación musical do célebre grupo Río Cumbia.
Sábado 8 de xullo
11:00 Barrio de San Roque. Apertura do exquisito Mercado de Produtos de Ultramar.
11:00 Campo de San Francisco. Recoñecido Torneo “El Viejo Pancho” de petanca.
12:00 Teatro. Conferencia “Arquitecturas para unha Revolución: as escolas da emigración en Galicia”, a cargo da reputada señora Luz Paz Agras, doutora arquitecta. Profesora na Escola de Arquitectura da Universidade da Coruña.
12.00 Paseo Cultural polo Legado Indiano, comentado por D. Xosé María Alonso de Trelles, “Viejo Pancho”. Con Suso Martínez, guía-actor.
12.00 Praza do Cantón. Movido obradoiro de baile “A bailar casino”. Iniciación á salsa cubana a cargo de Rosalía GT.
12.30 Visita teatralizada a cargo da nosa benquerida Jesusa da Mariana, veciña da vila e viúva de vivos e mortos.
12.30 Praza de abastos. A Chegada dos Elefantes Haigas.
12.30 Praciña de San Roque. Encantador recanto infantil. Brinquedos tradicionais e obradoiro de xoguetes con materiais naturais.
12.30 Barrio de San Roque. Actuación musical a cargo da afamada Banda Municipal de Música de Ribadeo.
13.30 Nas Catro Rúas. Músicas de Ultramar cos recoñecidos Acordeonistas da Mariña.
14.00 Barrio de San Roque. Actuación musical da estimada formación A Trova Coruñesa.
16.30 Campo de San Francisco. Exhibición do clásico xogo de Dominó.
17:00 Anímense de novo a vivir unha apaixonante Xincana a cargo de Consentidiño.
17.00 Conferencia “Arquitecturas de ida e volta”, a cargo do ilustre señor Manuel Amable Romero Pérez, doutor arquitecto. Profesor de Fundamentos da Arte.
17.00 Paseo Cultural polo Legado Indiano comentado polo estimado ribadense Xosé María Alonso de Trelles, “Viejo Pancho”. Con Suso Martínez, guía – actor.
17.30 No Campo de San Francisco, goza do VIII Gran Aberto de Quimbumbia (billarda) do Ribadeo Indiano.
18:00 Visita teatralizada a cargo da benquerida Jesusa da Mariana, veciña da vila e viúva de vivos e mortos.
18:00 Praza de Abastos. Músicas de Ultramar cos recoñecidos Acordeonistas da Mariña.
18:00 Praza do Cantón. Alegre obradoiro de baile “A bailar casino”. Iniciación á salsa cubana a cargo de Rosalía GT.
20.30 Barrio de San Roque. Aclamado XXVII Festival de Habaneras e Música Hispanoamericana “Ría de Ribadeo“.
23.30 Campo de San Francisco. Recreación dunha concorrida verbena tradicional con Tiruleque e Septeto Santiaguero.
Domingo, 9 de xullo
10:00 Praza de abastos. Tradicional mercado da horta.
12.00 Ameno paseo Cultural polo Legado Indiano comentado polo estimado ribadense Xosé María Alonso de Trelles, “Viejo Pancho”. Con Suso Martínez, guía-actor.
12.00 Rúa San Francisco. Dinámico Flashmob de bachata, a cargo da encantadora señora Magie Dance e alumnado.
12.30 Visita teatralizada a cargo da benquerida Jesusa da Mariana, veciña da vila e viúva de vivos e mortos.
12.30 Praza de Abastos. Alborada. A cargo dos alegres Amigos da Gaita.
12.30 Barrio de San Roque. Exhibición de elegantes vehículos clásicos.
13:00 Círculo Habanero da Devesa. Pracenteira sesión vermú. Músicas de Ultramar a cargo do Quinteto de Acordeóns Lagunak.
14:00 Círculo Habanero da Devesa. Enxebre xantar campestre.
17.00 Círculo Habanero da Devesa. Sobremesa coa actuación musical do grupo Toxo Guayaba.
17.00 Dende o Círculo Habanero da Devesa. Interesante paseo cultural polo legado Indiano de Vilaframil, Rinlo e A Devesa, comentado polo carismático D. Xosé María Alonso de Trelles, “Viejo Pancho”. Suso Martínez, guía-actor.
17.30 Visita teatralizada a cargo da estimada Jesusa da mariana, veciña da vila e viúva de vivos e mortos.
20.30 Barrio de San Roque. Actuación musical a cargo do grande artista cubano Eliades Ochoa.
22:00 Barrio de San Roque. Sorteo presencial dunha exótica viaxe a Cuba.
Fonte imaxe cabeceira: https://indiano.ribadeo.org/